Tekst: Hanna Hesemans

De bibliotheek is allang niet meer alleen een plek waar je boeken kunt lenen. Het is een plek waar je workshops kunt volgen, een warme huiskamer en sinds kort ook een plek voor citizen science. Wetenschappers en inwoners gebruiken de bieb steeds vaker om samen te werken aan oplossingen voor de toekomst. Er zijn bibliotheken waar onderzoek gedaan wordt naar planten en dieren of naar de luchtkwaliteit, en er zijn bibliotheken waar inwoners naast boeken ook meetinstrumenten kunnen lenen.

Waarom is de bibliotheek zo’n uitgelezen plek voor citizen science? Wij vroegen het aan Loes Steens en Dave Stijnen van Cubiss. Dat is de organisatie die bibliotheken in Brabant en Limburg ondersteunt met innovatie, digitalisering, netwerkvorming en het toekomstbestendig houden van de bibliotheek.

Dave werkt sinds maart bij Cubiss. Vanuit een ICT-baan wilde hij iets doen met meer impact. Hij was voor een theatervoorstelling in de bibliotheek van Kerkrade toen er iets klikte. Zijn vrienden reageerden: “de bibliotheek, jij?” Maar, hij zit hier op zijn plek. “De bibliotheek is inmiddels veel meer dan een plek om boeken te lenen”.

Zijn collega Loes werkt al wat langer voor Cubiss. Ook zij ziet bibliotheken groeien in de diensten die ze aanbieden voor leden (en niet-leden). Ze vertelt over bibliotheken die huiskamers zijn voor mensen in energiearmoede. “Je hoeft in een bibliotheek niets te doen, maar bent er wel welkom voor een beetje warmte.” En over bibliotheken die een centrale rol spelen in onderzoek: “Sinds een aantal jaren zien we dat er vanuit bibliotheken meer vragen komen over citizen science. Zo ontstond ook onze samenwerking met de Dutch Societal Innovation Hub”.

In de bibliotheek van Groningen is er een meet-o-theek, waar inwoners meetinstrumenten voor onderzoek kunnen lenen. En in de bibliotheek van Weert helpen inwoners een onderzoeker om kennis op te doen over planten en dieren. Loes en Dave hopen dat er in de toekomst meer van dit soort initiatieven ontstaan. Maar, waarom is de bieb nou eigenlijk zo’n uitgelezen plek voor citizen science? “Het betrekken van inwoners bij onderzoek is een uitdaging en de bibliotheek kan hierbij helpen. Het is een centrale en toegankelijke plek waar onderzoekers en inwoners elkaar kunnen ontmoeten”, zegt Loes.

De bibliotheek is meestal niet de plek waar het onderzoek plaatsvindt, maar er worden bijvoorbeeld bijeenkomsten georganiseerd om resultaten terug te koppelen. Of een onderzoeker legt er aan inwoners uit hoe zij metingen moeten doen met bepaalde apparatuur. Tussentijds kunnen inwoners met vragen in de bibliotheek terecht. Dat sluit perfect aan bij de doelstellingen van de Nationale Bibliotheek: aan de ene kant draagt citizen science bij aan participatie, aan de andere kant helpt het bibliotheekbezoekers om zich een leven lang te blijven ontwikkelen.

Cubiss helpt bibliotheken met het aanpakken van vier thema’s: geletterde samenleving, een toekomstbestendige bibliotheek, leven lang ontwikkelen en participatie in de informatiesamenleving. Citizen science past goed bij de laatste twee thema’s. Dave: “De cursussen die op dit moment worden aangeboden in bibliotheken richten zich vaak op (digitale) basisvaardigheden. Voor wie dit minder relevant is, biedt burgerwetenschap een interessant alternatief”. Voor hen is burgerwetenschap een uitkomst. “Zo kan iedereen, zelfs na een eventueel pensioen, blijven doorleren”.

Ook op het vlak van actief burgerschap is citizen science belangrijk. Kennis die normaliter niet toegankelijk zou zijn voor de ‘reguliere’ bewoner, wordt nu toegankelijk gepresenteerd in de bieb. En inwoners zonder wetenschappelijke achtergrond kunnen door de faciliteiten van de bieb ook meedoen (participeren) aan onderzoek. Onderzoekers profiteren van het netwerk en de toegankelijkheid van de bibliotheek en worden zo ondersteund in de vaak uitdagende zoektocht naar deelnemers voor hun onderzoek. Win-win-win dus, want zowel inwoners, onderzoekers als bibliotheek profiteren van deze manier van samenwerken.

“Op dit moment zijn het vaak nog de onderzoekers die een bibliotheek benaderen, maar het zou mooi zijn als inwoners in de toekomst zelf naar de bibliotheek komen met ideeën voor onderzoek vanuit hun persoonlijke interesse of leefomgeving”, vertelt Dave. Idealiter organiseren bibliotheken uiteindelijk zelf bijeenkomsten om deze ideeën op te halen, maar zover is het nog niet. Dave en Loes zijn in ieder geval klaar om daarbij te ondersteunen. Als onderzoekers of gemeentes vragen hebben over burgerwetenschap in de bieb kunnen ze ook bij Cubiss aankloppen. “We doen echt heel veel dingen en omdat we overkoepelend werken is er bij ons ruimte om breder te kijken, samen te werken en nieuwe dingen te proberen. Door onze locatie op de Brightlands Smart Services Campus in Heerlen worden we constant gevoed met nieuwe innovaties en wetenschappelijke inzichten.”

Meer over Brightlands Smart Services Campus, Public Services Lab