Marten, je hebt onderzoek gedaan op het gebied van citizen science. Hoe is dit onderzoek tot stand gekomen?

De vraag om dit onderzoek kwam vanuit de gemeente Utrecht en provincie Utrecht. Beide overheden zijn al op verschillende manieren bezig met citizen science projecten. Binnen deze projecten ontstond de vraag welke overheidsparticipatie te realiseren.

In je onderzoek spreek je niet over citizen science maar over burgerparticipatie voor dataverzameling en –analyse. Wat is hier je reden voor?

Uit een analyse van 35 burgerparticipatieprojecten bleek dat deze initiatieven sterk variëren in organisatievorm, doelstelling en de manier waarop burgers participeren. Door al deze projecten over een kam te scheren binnen de term citizen science, is er onvoldoende oog voor de specifieke kenmerken van deze projecten. Hierdoor ontstaan er verkeerde verwachtingen over bijvoorbeeld de doelstelling van het project, de rol van de inwoners binnen deze projecten en de kwaliteit en legitimiteit van de verzamelde data. Zo impliceert de term citizen science dat er sprake is van wetenschappelijk onderzoek door inwoners. Terwijl niet alle metingen van inwoners over hun leefomgeving wetenschappelijk zijn.

Een hele mond vol deze uitleg, kan je misschien een voorbeeld geven?

Jazeker. Kijk bijvoorbeeld naar een project dat als doel heeft om inwoners inzicht te geven over de leefomgeving. Inwoners gebruiken hiervoor veelal sensoren om data te verzamelen. De data die deze sensoren voortbrengen worden niet altijd even betrouwbaar gevonden. Wanneer dit project wordt aangeduid als citizen science, dan kan de verwachting ontstaan dat de verzamelde data kwalitatief goed is en kan worden gebruikt binnen besluitvormingsprocessen. Op deze manier wordt de data als valide kennis gezien, terwijl het in de realiteit alleen geldt als informatie. Ook impliceert de term citizen science dat dat inwoners binnen dit project op meerdere manieren kunnen participeren, terwijl ze eigenlijk alleen worden gebruikt als databron.

We hebben vier verschillende projecten onderscheiden. Deze projecten hebben we aangeduid als burgermeetproject, citizen science, data activistisch project en collaboratief project. Deze type projecten verschillen van elkaar op het gebied van betrokken actoren, doelstellingen, organisatievorm en de motivatie en aard van de participatie door inwoners. Goed om te benoemen; deze categorisering kan afwijken van de praktijk. Het zijn ideaaltypen. Daarnaast kunnen projecten over tijd ook veranderen van vorm, doordat er bijvoorbeeld wijzigingen plaatsvinden in de doelstelling of organisatievorm. De projecten kunnen worden uitgelegd als:

1. Burgermeetproject - Inwoner als databron

Een kortlopend en top-down georganiseerd project, waarbinnen participatie van inwoners en het creëren van inzicht over de leefomgeving als doel wordt gezien. Inwoners participeren impliciet en zijn alleen betrokken bij het verzamelen van data.

2. Citizen science - Inwoner als mede-wetenschapper

Een door een kennis- of wetenschappelijk instituut georganiseerd project, wat veelal de looptijd van een project of programma heeft. Het doel van deze projecten is het voortbrengen van kennis. Idealiter kan de inwoner in meerdere fasen van dit project participeren, waarmee de rol kan worden aangeduid als mede-wetenschapper. Maar de praktijk laat zien dat ook deze participatie veelal impliciet is.

3. Data activistisch project - Inwoner als activist

Een bottom-up georganiseerd project, wat veelal georganiseerd is in de rechtsvorm van een stichting of vereniging. De participatie wordt veelal uitgevoerd door een kleine groep mensen. De overige bij dit project aangehaakte inwoners financieren het project met contributie of giften, en kunnen hiermee worden aangeduid als belanghebbenden. Het project is gericht op één lokaal, vaak politiek-sensitief, onderwerp. Er is sprake van geen, dan wel een geringe, samenwerking met de lokale of provinciale overheid.

4. Collaboratief project - Inwoner als (vaste) gesprekspartner

Dit type project kan zowel bottom-up als top-down zijn opgericht, en wordt gekenmerkt doordat de regie bij de inwoners ligt. Inwoners participeren expliciet, doen dit vanuit hun interesse in de leefomgeving en/of techniek en hebben hiermee veelal ook hogere technische competenties. Binnen deze projecten is er een grote welwillendheid om samen te werken met overheden.

Deze typering van projecten gold echt als een eyeopener in onze zoektocht naar wat citizen science precies is. Dit is ook de basis geweest voor onze eerste aanbeveling in het onderzoek: (h)erken verschillende vormen van burgerparticipatie.

En hoe nu verder? Wat is volgens jou dan wel een passende term?

Citizen science is natuurlijk een term die nu al bekend is en voor veel mensen ook al gelijk tot de verbeelding spreekt. Vanuit het perspectief van de inwoner snap ik goed dat ze deze term gebruiken. De titel 'burgerwetenschapper' brengt namelijk een bepaalde status en erkenning met zich mee. Maar ik ben van mening dat binnen de huidige context de term 'citizen generated data' (CGD) of 'citizen sensing' gepaster is als overkoepelende term, en ook minder verkeerde verwachtingen met zich meebrengt. Met name binnen projecten waarbij inwoners alleen betrokken worden bij de dataverzameling, moeten overheden niet bang zijn om te benoemen waar het op staat: er is sprake van door inwoners gegenereerde data en niet van burgerwetenschap. Veel inwoners kunnen zich namelijk prima vinden in de bescheiden rol van databron.